KOOPERATİF TÜRLERİ
Her ne kadar ekonomistler ve sosyologlar kendi bakış açılarına göre kooperatifleri muhtelif türlere ayırmakta iseler de, bu ayrım bağlayıcı değildir. Türlerin belirlenmesinde; daha ziyade bağlı oldukları mevzuat hükümleri ile kooperatiflerin faaliyet konuları ve amaçları ölçü olarak alınmaktadır.
Ülkemizdeki kooperatifler türler itibariyle önce tarımsal amaçlı kooperatifler ve diğer kooperatifler olarak 2 gruba ayrılmaktadır. Tarımsal amaçlı kooperatiflerin ayrı yasaları olup, tarım kredi ve tarım satış kooperatifleridir. Diğer kooperatifler ise, tamamı 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na tâbi olan kooperatiflerdir. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda kooperatif türleri konusunda bir düzenleme veya sınırlama getirilmemiştir. Ancak, bu Yasanın 88. maddesine istinaden Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan ve uygulanan anasözleşmelere göre uygulamada örneği bulunan kooperatifler amaçları, faaliyet konuları ile ortaklarının nitelikleri itibari ile sınıflandırılmıştır.
Bilindiği üzere 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, 25 Ekim 1988 tarihinde 3476 sayılı yasa ile değiştirilmiş ve bazı maddelerine eklemeler getirilmiştir. Yasanın 56. maddesinde “yönetim kurulu üyelerinde aranacak koşullar arasında aynı türde başka bir kooperatifin yönetim kurulu üyesi olmamak” koşulu getirilmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 30.06.1989 tarih ve 22311 sayılı Genelgesinde bu maddeye açıklık getiren tür ayrımına göre kooperatifleri 15 tür olarak sayılmış olmakla birlikte, daha sonra muhtelif kooperatif türleri ile ilgili Bakanlıkça anasözleşme örnekleri hazırlanıp uygulamaya konulmuştur. Zaman zaman yeni kooperatif türlerine ilişkin Bakanlıkça anasözleşme hazırlandığı bilinmektedir.
Bu türler:
- Konut Yapı Kooperatifi,
- Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi,
- Toplu İşyeri Yapı Kooperatifi,
- Turizm Geliştirme Kooperatifi,
- Site İşletme Kooperatifi,
- Gayrimenkul İşletme Kooperatifi
- Küçük Sanat Kooperatifi,
- Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi,
- Deniz Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi,
- Üretim ve Pazarlama Kooperatifi,
- Esnaf ve Sanatkarlar Kefalet Kooperatifi,
- Tahmil ve Tahliye Kooperatifi ile Ham Mallar Taşıma Kooperatifi,
- Tüketim Kooperatifi,
- Temin Tevzi Kooperatifi,
- Yayıncılık Kooperatifi,
- Sigorta Kooperatifi.
- Sağlık Hizmetleri Kooperatifi
- Elektrik Enerjisi Üretim ve Tüketim Kooperatifi
Yukarıdaki kooperatif türlerinden anlaşıldığı üzere yapı kooperatifleri temelde konut kooperatifleri ve işyeri kooperatifleri olmak üzere önce ikiye ayrılmaktadırlar. Konut kooperatifleri ve işyeri kooperatifleri amacını gerçekleştirdikten sonra artan taşınmazları var ise, yada mevcut arsaları konut yada işyeri sayısı için yeterli değilse, gayrimenkul işletme kooperatifine dönüşmek suretiyle de faaliyetlerini sürdürebilmektedirler. (KK. 81) Ayrıca kooperatiflerin birleşmesi ve tür değiştirmesi de mümkün olabilmektedir.