Kurumsal Yönetim İlkelerinin Kooperatiflerde Uygulanması

Kooperatiflerde Kurumsal Yönetim İlkelerinin Uygulanması: Başlıca Noktalar

1. Kooperatifçilik ve Kurumsal Yönetim İlkelerinin Benzerliği

• Kooperatif değerleri (sorumluluk, demokrasi, eşitlik, adalet, dürüstlük ve dayanışma) ve kurumsal yönetim ilkeleri (şeffaflık, sorumluluk, hesap verebilirlik ve adillik) arasında yakın benzerlikler bulunmaktadır.

2. Kooperatiflerde Etkin Kurumsal Yönetim

• Kooperatif yönetim kurulunun, kooperatifçilik ilke ve değerleri konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

3. Kooperatiflerde Kurumsal Yönetimin Temel Amaçları

• Ortak çıkarların temsil edilmesi, güvenin sağlanması, hak ve sorumlulukların belirlenmesi, performansın artırılması ve şeffaflığın sağlanması.

4. Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı (TÜKOSEP)

• Kurumsal yönetim ilkelerine uyum sağlanması amacıyla düzenlemeler yapılması öngörülmüştür.

5. Kurumsal Yönetim Eksikliği ve Düzenlemeler

• Kooperatifler ve üst kuruluşlarında kurumsal yönetim anlayışının hakim kılınması için düzenlemeler yapılması ve yardımcı mekanizmaların harekete geçirilmesi gerekmektedir.

6. Kooperatifler Kanunu ve Kurumsal Yönetim İlkeleri

• Eşitlik/adillik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri, Kooperatifler Kanunu’nun çeşitli hükümlerinde yer almaktadır.

7. Yöneticilerin Görev ve Sorumluluklarının Ayrılması

• 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda yer alan düzenlemeler, yöneticilerin görev ve sorumluluklarının ayrılması prensibine uygun bulunmaktadır.

8. Şeffaflık ve Bilgilendirme

• Kooperatif ortaklarının bilgilendirilmesi ve şeffaflığın sağlanması, Kanun’un 24’üncü maddesinde düzenlenmiştir.

9. Hesap Verilebilirlik ve Sorumluluk

• Kooperatifler Kanunu’nun 62’nci maddesinde, yönetim kurulunun sorumlulukları ve hesap verebilirliği düzenlenmiştir.

10. Denetim Sistemi ve Kurumsal Yönetim

• 2021 yılında yapılan kanun değişiklikleri ile denetim sistemi yeniden düzenlenmiş ve kooperatiflerde kurumsal yönetimin uygulanabilirliği artırılmıştır.

Kurumsal yönetim, felsefe olarak kooperatiflere oldukça yakındır. Kooperatifçilik ilke ve değerlerinin temel felsefesi, kurumsal yönetim anlayışı ile benzerlik taşımaktadır. Bu kapsamda sorumluluk, demokrasi, eşitlik, adalet, dürüstlük ve dayanışma gibi kooperatifçilik değerleri, kurumsal yönetim ilkelerinin şeffaflık, sorumluluk, hesap verilebilirlik ve adillik kavramlarıyla yakın özellikler taşımaktadır.

Bu nedenle kooperatiflerde etkin bir kurumsal yönetim, yönetim kurulunun kooperatifçilik ilke ve değerleri konusunda bilinçlendirilmesini gerektirmektedir. Bu durum, hem kooperatifçiliğin kendi değerleriyle gelişmesini sağlarken hem de kurumsal yönetim bilincine zemin oluşturmaktadır.

Kooperatiflerin temel amaç ve hedefleri, kooperatiflerde kurumsal yönetimin sınırlarını çizmektedir. Bu nedenle, kooperatiflerde kurumsal yönetimin temel amaçları:  Ortak çıkarların en üst düzeyde temsil edilmesi,  Ortakların kooperatife olan güveninin sağlanması,  Ortakların ve tüm menfaat sahiplerinin hak ve sorumluluklarının belirlenmesi,  Performansın artırılması,  Saydamlığın sağlanması olarak sıralanabilir. Bu doğrultuda, ülkemizdeki kooperatifçiliğin geliştirilerek çağdaş bir şekilde uygulanması amacıyla hazırlanan Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı (TÜKOSEP)’nın 6.1 numaralı faaliyetinde kurumsal yönetim ilkelerine uyum sağlanmasına yönelik bir dizi düzenleme yapılması öngörülmüştür.

Ayrıca TÜKOSEP’in SWOT Analizi bölümünün öncelikli sorun alanları kısmında “Kurumsal ve Profesyonel Yönetim Eksikliği” başlığı altında kooperatifler ve üst kuruluşlarında kurumsal yönetim anlayışının hakim kılınması amacıyla gerekli düzenlemeler yapılması ve yardımcı mekanizmaların harekete geçirilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Gelinen aşamada, kooperatiflerde kurumsal yönetim uygulamaları ülkemizde henüz istenilen seviyeye ulaşamasa da Kooperatifler Kanunu’nun kurumsal yönetim uygulamalarıyla örtüşen düzenlemeler içerdiği görülmektedir. Bu kapsamda kurumsal yönetimin eşitlik/adillik, şeffaflık, hesap verilebilirlik ve sorumluluk ilkeleri Kooperatifler Kanunu’nun çeşitli hükümlerinde yer almaktadır:

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun “Anasözleşmeye konacak hükümler” başlıklı 4’üncü maddesinin yedinci fıkrasında, “kooperatifin yönetici ve denetleyici organlarının görev ve yetki ve sorumlulukları ve seçim tarzları”nın anasözleşmeye eklenmesinin zorunlu olduğu düzenlenmiştir.

Bu ifadelerin kurumsal yönetim anlayışının önemli bir kısmını oluşturan yöneticilerin görev ve sorumluluklarının ayrılması prensibine uygun olduğu görülmektedir.

Aynı şekilde ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hal ve şartlar ile ortakların hak ve sorumluluklarının anasözleşmede yer alması zorunluluğunun, kurumsal yönetim anlayışıyla örtüşen uygulamalar olduğu anlaşılmaktadır.  Güven esasının temelinde bilgilendirme olduğu düşünülürse, kooperatif ortaklarını ilgilendiren ne kadar fazla bilgi ortaklarla paylaşılırsa yönetsel itirazlar da o derece azalır. Bu kapsamda, 1163 sayılı Kanun’un 24’üncü maddesinde yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu, bilanço, gelir-gider farkı hesapları ve denetçilerin tanzim edecekleri raporların, genel kurulun yıllık toplantısından en az 15 gün öncesinden itibaren bir yıl süre ile kooperatif merkezinde, varsa şubelerinde ve elektronik ortamda KOOPBİS’te ortakların incelemesine sunulması, kurumsal yönetim ilkelerinden şeffaflığın kooperatiflerde uygulandığını göstermektedir.

 Ayrıca, Kanun’un “Üyelerin titizlik derecesi ve sorumlulukları” başlıklı 62’nci maddesinde yönetim kurulunun kooperatif işlerini yaparken gereken titizliği göstermesi ve Kanunda belirlenen sorumlulukları yerine getirmesi gerektiği, aksi halde cezai müeyyide uygulanacağı şeklinde ifadelere yer verilmiştir. Bu kapsamda, kurumsal yönetim ilkelerinden hesap verilebilirliğin kooperatiflerde uygulandığı anlaşılmaktadır.  2021 yılında 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda önemli değişiklikler yapılarak denetim sistemi yeniden düzenlenmiştir. Bu kapsamda yapılan değişiklikler, kurumsal yönetimin kooperatiflerde uygulanabilirliği bakımından önemli bir adım niteliğindedir. Getirilen denetim sistemiyle kooperatifler daha şeffaf ve hesap verebilir işletmeler haline gelmiştir.  Ayrıca, 2013 yılında 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun’da yapılan değişiklikle tarım satış kooperatiflerinde kurumsal yönetimin uygulanabilmesine yönelik adımların atıldığı görülmektedir.

Bu çerçevede, 4572 sayılı Kanun’un amaç maddesinde bu kuruluşların “kooperatifçilik ve kurumsal yönetim ilkelerine uygun olarak yönetilmeleri” ibaresi eklenilerek konuya verilen önem ortaya konulmuştur. Ayrıca 4572 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinde “Kooperatif ve birlik organları ile temsile yetkili personeli, tüm faaliyet ve kararlarında, iş ve işlemlerinde genel kabul görmüş rasyonel işletmecilik uygulamaları ile kurumsal yönetim ve kooperatifçilik ilkelerini dikkate alır…” hükmüne yer verilerek kurumsal yönetimin uygulanması teşvik edilmiştir.